مروری بر مفاهیم و نحوه انجام معاملات گواهی سپرده نفت خام سنگین و میعانات گازی
بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار، تعریف گواهی سپرده کالایی به شرح زیر است:
"اوراق بهاداری که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا بوده و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تائید بورس صادر می‌شود."
در راستای فرایند اجرایی سیاست قیمت تضمینی، پس از تودیع محصول از سوی مالک کالا به یکی از انبارهای پذیرش شده از سوی بورس کالای ایران، گواهی سپرده کالایی (قبض انبار) از سوی انباردار، صادر شده و در اختیار مالک کالا قرار می‌گیرد. پس از صدور گواهی سپرده کالایی، مالک کالا می‌تواند با مراجعه به یکی از کارگزاران دارای مجوز معاملات در بورس کالای ایران و ارائه گواهی سپرده کالایی، درخواست فروش محصول خود را در بورس کالای ایران ارائه نماید. همچنین امکان تامین مالی و اخذ تسهیلات از نظام بانکی به پشتوانه گواهی کالایی صادرشده وجود دارد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده توسط نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول، قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه به حساب می‌آیند. این در حالی است که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، اقدام قابل‌توجهی در این زمینه انجام نداده‌اند. همچنین بر اساس تجربیات جهانی، کاربرد قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش‌های اقتصادی با اهمیت می‌باشد.
- کاربردها
از جمله کاربردهای گواهی سپرده کالایی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- • پشتوانه دریافت تسهیلات از نظام بانکی
- • تضمین به منظور انجام معامله در بورس کالا
- • ابزار تحویل در قراردادهای آتی
- • نشانگر وضعیت موجودی کالاها در انبارها برای سیاست‌گذاران
- مزایا
مزایای استقرار نظام انبارداری و صدور گواهی سپرده کالایی به شرح زیر است:
- • امکان تبدیل کالاهای راکد به نقد
- • کاهش هزینه‌های انبارداری و جابه‌جایی بین انبارها
- • مدیریت فاصله زمانی بین تولید و مصرف کالا توسط تولیدکننده
- • کمک به ثبات قیمت‌ها
- • کوتاه‌ترین زمان و کمترین هزینه تامین مالی برای تولیدکنندگان
- • استانداردسازی کالاها
گواهی سپرده کالایی نفت خام سنگین و میعانات گازی، ورقه بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت اشخاص بر یک بشکه نفت‌خام یا میعانات گازی می‌باشد که قابلیت معامله ثانویه در بورس انرژی را دارد.
با تعیین قیمت پایه فروش از سوی شرکت ملی نفت ایران و انجام فرایندهای مربوط به معاملات در بورس انرژی، مالک ورقه بهادار، فارغ از نوسان‌های بازار، مالک یک بشکه استاندارد از محصول خریداری‌شده می‌شود و می‌تواند این ورقه را در بازار ثانویه معامله، یا با طی مراحل قانونی به دریافت محصول خریداری‌شده اقدام کند.
وزارت نفت با همکاری وزارت امور اقتصاد و دارایی با معرفی معاملات گواهی سپرده نفت‌خام و میعانات گازی گامی جهت خنثی‌سازی تحریم‌های غرب علیه ایران، و به‌کارگیری سرمایه‌های داخلی خرد و متنوع‌سازی روش‌های صادرات نفت و میعانات گازی برداشت. اواسط اسفند ماه سال 1401 با حضور وزیران نفت و اقتصاد و اصحاب رسانه، آیین رونمایی از معاملات گواهی سپرده نفت خام برگزار شد. با این گواهی شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان فروشنده می‌تواند محصول خود را عادلانه و به قیمت روز در بازار جدیدی به فروش رساند و فعالان جدیدی به حوزه خریدوفروش وارد کند.
شرکت ملی نفت ایران قادر می‌شود سهم ریالی مورد نیاز خود را مطابق بودجه از این طریق با شرایط بهتری محقق کند، همچنین امکان جلب سرمایه‌های خارجی، سرمایه ایرانیان خارج از کشور و دارندگان سبدهای بزرگ ریالی را در پروژه‌های خود فراهم می‌کند.
- مزایا
- • نخستین ابزار دلاری بازار بورس ایران، راهگشای سایر ابزارهای دلاری جهت کاهش ریسک نگهداری دارایی به صورت ریال
- • فراهم آوردن امکان تبدیل و نگهداری سبدهای ریالی به کالا و نگهداری آن به‌صورت دلاری برای سرمایه‌گذاران بزرگ (تخصیص دارایی)
- • امکان توثیق به نفع شرکت ملی نفت نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) به‌عنوان ابزار تضمین و پوشش ریسک معاملات
- • تخفیفات حجمی به شرط تحویل فیزیکی نسبت به مشتریان خارج از بورس
- • امکان خرید به صورت غیرمستقیم در قالب صندوق‌های سپرده کالایی
- • اولویت در تحویل نسبت به سایر خریداران خارج از بورس
- • عهده‌داری هزینه‌های انبارداری با شرکت ملی نفت تا 18 ماه
- • معاملات ثانویه بدون محدودیت نوسان قیمتی و به تبع آن فاقد گره معاملاتی
- • امکان دریافت فیزیکی نفت خام به صورت کنسرسیومی از خریداران
- • تعدیل قیمت نفت تحویلی در صورت مغایرت کیفیت با شرایط اعلام‌شده
- • پرداخت بهای کالای خریداری شده به صورت ریالی
سنا یک عبارت سه حرفی و در اصل مخفف "سامانه نظارت ارزی" است. بانک مرکزی در سال ۱۳۹۷ سامانه سنا را با هدف گردآوری سیستماتیک داده‌های معاملاتی بازار ارز و نقل‌وانتقالات ارزی در سطح صرافی‌های سراسر کشور طراحی و راه‌اندازی کرد.
کلیه صرافی‌هایی که مجوز بانک مرکزی را دارند باید تمام اطلاعات معامله ارزی خود در حوزه خریدوفروش ارز را در این سامانه ثبت کنند. از میانگین نرخ‌های ثبت شده این معاملات، عدد میانگینی (میانگین نرخ خریدوفروش دلار، یورو و ارز صرافی‌های سراسر کشور) محاسبه و اعلام می‌شود که آن را نرخ ارز سنا می‌نامند.
- مزایا
از جمله مزایای داشتن یک سامانه ارزی که نرخ‌ها به صورت رسمی در آن اعلام می‌شود و مبنای انجام و تسویه معاملات می‌باشد می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- • امنیت بالا و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی
- • سازماندهی مبادلات ارزی
- • فرایند خرید و فروش کاملاً آنلاین
- • حسابداری، خزانه، دسترسی آنلاین به حساب‌های بانکی
- • همکاری با صرافی‌ها و تامین آسان ارز
- • آگاهی از قیمت لحظه‌ای ارز
- • عدم دخالت بانک‌ها در خرید و فروش ارز (به استثناء بانک مرکزی)
- • امکان تعریف معامله و سودوزیان حاصل
- • قابلیت مشاهده قیمت ارز در "سامانه نظارت ارزی" به آدرس www.sanarate.ir
در این سامانه ۶ نرخ متفاوت برای هر ارز شامل نرخ خریدوفروش اسکناس (2 نرخ)، نرخ خریدوفروش حواله (2 نرخ) و نرخ خریدوفروش حواله کالاهای اساسی و ضروری (2 نرخ) وجود دارد.
موارد مهم در خصوص انجام معاملات گواهی سپرده نفت خام سنگین و میعانات گازی به شرح زیر می‌باشد:
- • اشخاص مجاز به انجام معامله: اشخاص حقوقی دارای کد بورس انرژی ، اشخاص حقیقی دارای کد PRX (کد معاملاتی اخذشده از شرکت‌های سبدگردانی تحت عنوان سبد اختصاصی)
- • قابلیت دریافت کالا: به صورت فیزیکی ، فروش در بازار ثانویه ، تمدید گواهی منتشرشده برای نماد جدید
- • روزهای معاملاتی: دوشنبه ، سه‌شنبه ، چهارشنبه
- • نحوه انجام معاملات: به روش حراج پیوسته و بدون محدودیت دامنه نوسان قیمت
- • دوره پیش‌گشایش: 10:45 تا 11:00
- • دوره حراج پیوسته: 11 تا 14
- • حداقل میزان خرید کد حقوقی: 1,000 بشکه
- • حداقل میزان خرید مشتریان سبدگردانی (دارای کد PRX): 10 بشکه
- • ارز پایه معاملات: دلار
- • ارز پایه تسویه: ریال با نرخ ارز سامانه ETS
- • دوره معاملاتی: 36 ماه
- • حداقل میزان خرید به منظور تحویل فیزیکی: 600 هزار بشکه برای نفت خام سنگین ، 300 هزار بشکه برای میعانات گازی
- • سایر موارد: امکان تشکیل کنسرسیوم برای دریافت فیزیکی محموله ، تعدیل قیمت محوله تحویلی بر اساس کیفیت نفت خام سنگین و میعانات گازی تحویلی
- نحوه اخذ کد PRX توسط اشخاص حقیقی:
- مزایای خرید گواهی سپرده نفت خام سنگین و میعانات گازی برای مشتریان حقیقی
با اختصاص خرید چنین اوراق بهاداری برای مشتریان حقیقی، در ابتدای امر گشایشی برای مدیران سرمایه‌گذاری جهت ورود به طبقات مختلف دارایی (تخصیص دارایی) برای مشتری صورت گرفته است که مهم‌ترین مزیت آن برای فرد مذکور، بهره‌مندی از وجود دارایی دلاری در سبد سرمایه‌گذاری خود است که از دو محل، افزایش قیمت دارایی پایه و افزایش قیمت دلار می‌تواند منتفع شود.
- نحوه اخذ کد بورس انرژی برای اشخاص حقوقی:
ابتدا شخص حقوقی باید اقدام به دریافت کد معاملاتی در بورس اوراق بهادار نماید و پس از اخذ کد مذکور می‌تواند اقدام به درخواست کد مشتریان حقوقی در بورس انرژی نماید.
- تحویل فیزیکی:
فروش دارایی پایه گواهی سپرده مذکور (نفت خام سنگین و میعانات گازی) به صورت نقدی و قطعی انجام می‌شود. که در صورت عدم توانایی خریدار در برداشت، امور بین‌الملل شرکت ملی، کارگزار فروش با اخذ هزینه‌های مربوطه خواهد بود. در اینجا خریدار موظف به ارائه برنامه 10 روزه برای برداشت حداقل 45 روز قبل می‌باشد.
فروشنده نسبت به بررسی درخواست، اقدام و در صورت امکان همکاری لازم را با خریدار به عمل می‌آورد. بدیهی است همكاری مذکور برای فروشنده تعهدآور و الزامی نمی‌باشد.
در صورت عدم اعلام دوره 10 روزه، عدم معرفی یا تایید کِشتی، این موضوع به معنی عدم تمایل خریدار تلقی شده، قرارداد فسخ/ معلق خواهد شد، معادل 5% ارزش کل محموله از خریدار دریافت خواهد شد و خریدار حق هیچ‌گونه اعتراضی را نخواهد داشت. کشتی خریدار باید به تایید شرکت ملی نفت برسد. و پس از عبور جریان محموله از فلنج کِشتی کلیه مسئولیت‌های فروشنده (شرکت ملی نفت) تمام شده تلقی می‌شود. هر گونه کسری و خسارت به محموله و اموال فروشنده و هر شخص دیگر بر عهده خریدار است.
محموله فروخته شده صادراتی بوده و مشمول هزینه‌های مالیات، مجوز و مخارج در جمهوری اسلامی نمی‌شود. در صورت بروز شرایط فورس‌ماژور و عدم تحویل یا تحویل کمتر از حد توافق محموله، این موضوع قصور فروشنده محسوب نشده و خریدار حق اعتراض ندارد.
خریدار حق فروش محموله در داخل جمهوری اسلامی را ندارد. مقصد فروش صادراتی باید مورد تایید فروشنده باشد و خریدار حق فروش به مقاصد ممنوع‌شده توسط فروشنده را ندارد.
در صورت قصور خریدار از انجام بخشی از مفاد قرارداد، فروشنده حق دارد قرارداد را تعلیق، فسخ یا هر اقدام دیگر جهت احقاق حقوق خود را انجام دهد.
- تابلوی معاملاتی گواهی سپرده کالایی نفت و میعانات گازی
از سایت مدیریت فناوری تهران به آدرس (http://old.tsetmc.com/Loader.aspx?ParTree=15 ) می‌توان بازار بورس انرژی و قسمت گواهی سپرده حامل‌های انرژی، بازار گواهی سپرده‌های نفت خام سنگین و میعانات گازی را مشاهده نمود.
مطابق تابلوی معاملاتی مذکور، فعلا دو نماد "نفتگ0412 پ 1 د" و "میعا0412 پ 1 د" که قیمت معاملاتی آنها بر اساس دلار امریکا بوده اما پرداخت آن با نرخ سامانه ETS به صورت ریالی محاسبه خواهد شد.
